بررسی ریشه‌های انقلاب اسلامی ایران

تحلیلگران زیادی به بررسی ریشه‌های انقلاب اسلامی ایران پرداخته‌اند. وقوع انقلاب اسلامی در بهمن 1357، ضمن تحولات سیاسی داخلی، تأثیرات مهمی در عرصۀ منطقه‌ای و بین المللی داشته‌است. بنابراین محققان داخلی و خارجی در بررسی دلایل و نتیجه‌های آن، هر کدام بر اساس نگاه و رویکرد خاص خود به این موضوع توجه کرده‌اند. دلایل بسیاری برای پیروزی و به عنوان ریشه‌های انقلاب اسلامی ایران بیان شده‌است که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رویکرد مذهبی و ماهیت شیعی

• ابتذال فرهنگی

• مدیریت قدرتمند و منسجم

• نارضایتی اقتصادی

• نارضایتی اجتماعی

• رویکردهای اشتباه سیاسی و اجتماعی شاه

• مدیریت ضعیف شاه

• دخالت‌های غرب و امریکا

• تورم و کاهش درآمدها

• نارضایتی اقشار مختلف مردم، به ویژه بازاری‌ها از اقدام‌های شاه و ...

در این مقاله به ریشه‌های انقلاب اسلامی ایران خواهیم پرداخت پس تا آخر این مقاله با ما همراه باشید. اگر خودتان نیز بخواهید در این زمینه با کاهش هزینه تولید محتوا انجام دهید، پیشنهاد ما انتخاب سایت رایا مارکتینگ می‌باشد.

ریشه‌های انقلاب اسلامی ایران

با این حال، اگر بخواهیم ریشه‌های اصلی انقلاب را به طور مختصر و منسجم ذکر کنیم، می‌توان اینگونه تقسیم بندی کرد:

رهبری و مدیریت قوی امام خمینی همراه با مفاهیم اسلامی و شیعی

قدرت شیعه در ایران، همراه با مفاهیم ضد استبداد و ضد ظلم بود. امام خمینی (ره) که از پایگاه مرجعیت و فقاهت برخوردار بود، پس از قیام خرداد 42 به نماد مخالفت با رژیم شاه تبدیل شد. بنابراین، ایشان ضمن محبوبیت در میان مردم با شیوه مدیریتی خود به عنوان رهبر کل قیام و در حقیقت، علت اصلی وقوع آن شناخته شد. اکثر تحلیلگران چه داخلی و چه خارجی نیز رهبری امام و خصوصیات شخصیتی، مذهبی، اجتماعی و مدیریتی ایشان را مهم‌ترین عامل می‌دانند.

در این میان قشر روحانی در اتصال طبقات مختلف مردم و نیز مساجد به عنوان پایگاه مردمی در انسجام آنها بسیار تأثیرگذار بود.

بحران اقتصادی و تورم

از دیگر دلایل انقلاب اسلامی بحران اقتصادی (Economy) در این دوران بود. کارشناسان اقتصاد سیاسی، ضعف اقتصادی و افزایش نابرابری‌ها را از ریشه های انقلاب اسلامی ایران می‌دانند.

در این دوران، اقتصاد کشور به صادرات نفت وابسته بود، اما در سال 1349 با کاهش ناگهانی تقاضا و در نتیجه کاهش قیمت نفت رو به رو شد. در سال 1355 با کاهش بسیار زیاد میزان درآمد نفتی ایران، بسیاری از طرح‌ها متوقف شد و آسیب زیادی به قشرهای مختلف مردم وارد کرد و قیمت‌ها افزایش یافت.

رژیم شاه برای کنترل تورم و قیمت‌ها در داخل، به واردات روی آورد که موجب ورشکستگی بسیاری از خرده فروشان و بازاری‌ها در داخل شد و در نتیجه اعتراضات بازاری‌ها شدید شد.

به اعتقاد آبراهامیان در کتاب «ایران بین دو انقلاب»، ریشۀ اولیه انقلاب، نارضایتی های اقتصادی بود که چون امکان اعتراض به نظام سیاسی وجود نداشت، این موضوع موجب شکاف و تقابل میان مردم و حکومت شده بود.

در سال 1356، بحران اقتصادی ناشی از کاهش درآمد نفتی موجب شعله ور شدن اعتراضات و در نتیجه نابودی رژیم شاهی شد.

نابرابری‌های اجتماعی

از دیگر دلایل اصلی که زمینه ساز پیروزی انقلاب شد، نابرابری‌های اجتماعی در دوران شاه بود.

نظام سیاسی دوران شاه بر ارتش، بوروکراسی و دربار استوار بود. همچنین، مشارکت سیاسی برای طبقات مختلف جامعه به دلیل فقدان نهادهای دموکراسی تا حدود زیادی بسته بود.

در این شرایط طبقه متوسط جدید رشد کرد که اساس آن نهادهای دموکراسی و آزادی سیاسی بود. در نتیجه، نبود آزادی سیاسی، نیروها و گروه‌های اجتماعی (Social Groups) و عقیدتی مختلف را وادار به فعالیت‌های مخفیانه بر علیه نظام جبری حاکم کرد.

نابرابری‌های اجتماعی اقشار مختلف، بخش‌ها، گروه‌های زیرزمینی و احزاب را تحت تأثیر قرار داد و به نوعی این گروه‌ها بر علیه شاه متحد شدند.

در پایان این بحث باید بیان کرد که اگرچه نمی‌توان در بررسی ریشه‌های انقلاب اسلامی ایران یک دلیل ذکر کرد، اما انقلاب 1357 تنها خواست مردم بود. جامعه به دلیل نابرابری‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، در سایه عقاید محکم اسلامی و شیعی، آماده تغییر نظام شاهی بود. در این شرایط، مردم رهبری و مدیریت امام را بهترین راه برای رسیدن به هدف‌شان دیدند.

نقش روحانيت به مثابه يك نيروي سياسي در مبارزات انقلابي و سياسي

روحانيت به دلیل پيوند عميق جامعه ايران با دين از ديرباز در اين كشور از اقتدار و نفوذ زيادي برخوردار بوده‌است. نهاد مرجعيت در شيعه سبب پیوند هر فرد معتقدي به روحانيت مي‌شد.  افزايش علماي بزرگ و رشد سريع مدارس و حوزه‌هاي ديني نیز كميت و كيفيت نهاد روحانيت را گسترش داد. روحانيت شيعه در ايران از عصر صفويه به بعد يكي از نيروهاي سياسي عمده و با نفوذ به شمار مي‌‌رفت و در مقام مقايسه با ديگر گروه‌هاي اجتماعي از شان و حقوق و مصونيت اجتماعي قابل ملاحظه‌‌اي برخوردار بود.

فعاليت‌هاي اين گروه و تنفر همگاني آنها از شاه موجب ائتلاف انقلابي اكثريت جمعيت كشور به ‌ويژه جمعيت شهري شد. در اين شرايط بيشتر بخش‌هاي جامعه به طور فعال در مقابل شاه قرار گرفته و رهبري انقلاب از سوي همه نيروها پذيرفتند. در اين رابطه دو عنصر مهم با روحانيت هم پيمان شد.

قيام تنباكو به مثابه يكي از مهم‌ترين زمينه‌هاي انقلاب اسلامي

هدف اصلي از قيام تنباكو لغو همه امتيازات واگذار شده به بيگانگان می‌باشد. يعني مبارزه با استعمار و پيشنهاد سيد جمال الدين مبني بر مبارزه همزمان با استبداد، به عنوان پايگاه داخلي استعمار مورد توجه علما و مراجع سنتي قرار نگرفته بود. اگرچه اين حركت به طور ضمني سلطنت استبدادي و خودكامه ناصرالدين شاه را نيز به خطر انداخته بود و به ‌همين دليل مجبور شدند امتياز را لغو و جنبش را متوقف كنند جنبش تنباكو مقدمه انقلاب مشروطيت شد.

امام خمینی (ره) قيام تنباكو را از حركت‌هاي مهم و تأثيرگذار در وقوع انقلاب اسلامي به شمار می‌آورد. امام همچنين در دفاع از نقش و كاركردهاي روحانيت در دوره معاصر با تاكيد بر اين نكته كه كسي كه در اين صد سال اخير با سلاطين وقت درافتاده ابتدايش از روحاني شروع شده و ادامه آن نيز توسط روحانيت بوده‌است. چندين بار به نقش ميرزاي شيرازي در دفاع از استقلال (Independence) كشور اشاره نموده‌است. در گفته‌هاي امام به نقش بازاريان در قيام تنباكو نيز اشاره شده‌است و از نظر ايشان علت عدم ادامه قيام تنباكو نبودن يك ايدئولوژي انقلابي براي سرنگوني رژيم سلطنتي بود. امام خميني با به ياد داشتن آموزه‌هاي قرآني و بيان اينكه تاريخ براي ما درس عبرت است.

يافته‌هاي ويژه از مطالعه تاريخ مشروطه در ذهن خود داشت و سعي مي‌كرد از آنها در هدايت و رهبري انقلاب اسلامي بهره بگيرد. به نظر ايشان تفرقه در صف مشروطه، بيرون رفتن روحانيون از صحنه و نقش وابستگان به بيگانه در اين امر و نقش آن‌ها در آوردن قوانين غربي از عوامل شكست مشروطه بود. امام خميني پس از پيروزي انقلاب اسلامي، ترور استاد مرتضي مطهري و امثال ايشان را تكرار نقشه دشمنان در انقلاب مشروطه دانسته‌اند. قيام تنباكو اولين مقاومت عمومي گسترده مردم ايران در برابر استبداد داخلي و استعمار خارجي و پس از وقوع، داراي آثار و نتايج ويژه‌اي بر سراسر تاريخ معاصر كشور می‌باشد.

اين قيام ، از جهت وجود شباهت‌هايي با انقلاب اسلامي به ويژه شباهت در نفوذ رهبري، شركت كنندگان، ماهيت اسلامي و ديني جنبش، و به لحاظ تأثيرگذاري و اهميت آن در سطح ملي و بين المللي را مي‌توان از ریشه‌های انقلاب اسلامي دانست. از آثار عمده آن در سطح ملي مي‌توان به خيزش مردمي و در سطح خارجي پي بردن دولت‌‌ها و خارجي‌ها به نفوذ گسترده روحانيون و توانايي بالاي آنان در بسيج مردمي، اشاره كرد.

به شما پیشنهاد می‌کنیم مقاله "تولید محتوا برای انقلاب اسلامی" را نیز مطالعه کنید تا در این زمینه دید قوی و کاملی به‌دست آورید.

مبارزات و آراء سياسي آيت االله بروجردي

تلاش آيت االله بروجردي براي خروج روحانيت شيعه از انزواي مذهبي در جهان اسلام را مي‌توان گام ديگري در اين خصوص برشمرد. او ابتدا هيئت‌هايي از تبلیغ کنندکان جوان و انديشمندان مذهبي حوزه علميه قم را براي رسيدگي به امور شيعيان و مسلمانان به كشورهاي گوناگون روانه كرد و در اروپا، آمريكا، آفريقا و آسيا، مراكز اسلامي ويژه شيعيان تأسيس كرد. در دانشگاه‌ها نيز كه كانون برخورد افكار مختلف بود، تفكردفاع از اسلام و هويت ديني و فراهم نمودن زمينه‌اي براي رسيدن به پيشرفت بر مبناي ديدگاه‌هاي اسلامي، به تدريج رشد كرد.

هدف اين حركت، پيراستن اسلام از باورهاي نادرست و معرفي اسلام به عنوان ديني سازگار با علم، عدالت اجتماعي، برابري و آزادي بود كه در ضمن با جهل، ظلم و نابرابري و استبداد و استعمار نيز در تعارض می‌باشد. بخش عمده‌اي از شكل گيري اين جنبش، در نتيجه فعاليت‌هاي متفكران روحاني و استادان و معلمان اسلام گرا و دين باور بود.

ماهيت و مفهوم اسلامي انقلاب

انقلاب يكي از پديده‌هاي نادر، جذاب و پيچيده اجتماعي مي‌باشد كه تبيين آن متضمن در نظر گرفتن وجوه متعدد و متنوع دخيل در ظهور آن است. اصلي‌ترين عنصر فرهنگي در انقلاب ايران كه ماهيت آن را متمايز از ديگر انقلاب‌ها مي‌سازد، حضور پررنگ و هدايتگر دين است. مسجد و حوزه علميه به عنوان پايگاه نهضت، حضور خودجوش مردمي براساس ايمان و اعتقاد، به رهبري امام خميني و براساس ايدئولوژي اسلامي نشان دهنده ماهيت اسلامي انقلاب بود.

وجه ديني انقلاب ايران، برنامه‌هاي فرهنگي جمهوري اسلامي را تحتالشعاع قرار داده و تلاش براي نزديك شدن به حكومت مطلوب اسلامي، وظايف و توقعات خاصي را در حوزه فرهنگ ايران مطرح كرده‌است كه به‌طور اجمالي مي‌توان اين موارد را چنين ذكر كرد: معرفي حكومت ديني و باور به سياسي بودن دين، رشد روحيه و ظرفيت عدالت ‌پذيري و عدالت ‌خواهي، تاكيد بر تعاون و همكاري، اصلاح فرهنگي و احياي ارزش‌هاي اسلامي، توجه خاص به تربيت و تعليم با محوريت دستورات ديني، تكيد بر اعتمادبه ‌نفس، خودكفايي و استقلال در برابر وابستگي‌هاي مختلف، و مبارزه با جلوه‌هاي استكبار.

نتیجه گیری

شما نمي‌توانيد هيچ مسئله‌اي را در مورد زندگي فردي و عمومي خود طرح نماييد كه از پديده‌هاي انقلاب اسلامي ايران تأثير نپذيرفته باشد. بنابراين تقيد زماني – مكاني قدرت و سياست از يك ‌سو و اهميت سابقه‌ي تاريخي در چگونگي تحولات و ارتباطات سياسي، اجتماعي و اقتصادي و آينده‌ي آن‌ها از سوي ديگر سبب مي‌گردد كه دانشجوي ايراني براي آگاهي از حقوق و وظايف خود به ارزيابي و شناخت هر ‌چه بهتر و بيشتر منابع، امكانات و ارزش‌هاي جفرافيايي نظام ملي كشورش، به همراه برجسته‌ترين عناصر دخيل در قدرت و سياست بپردازد. اين مهم نيز تنها با شناخت انقلاب اسلامي ايران و ريشه‌هاي آن حاصل مي‌شود.

در صورتی‌که قصد داشته‌باشید در زمینه ریشه‌های انقلاب اسلامی ایران تولید محتوا انجام دهید، به شما پیشنهاد می‌کنیم سایت رایا مارکتینگ را انتخاب کنید تا سفارش خود را با حفظ کیفیت و رعایت اصول سئو تحویل بگیرید.